Sempatik
New member
Sessiz Seslerin Yükselişi: Şikayet Çeşitleri ve Sosyal Eşitsizliklerin Görünmeyen Yüzü
Geçen hafta, bir kamu kurumunda uzun bir sıra beklerken yaşlı bir kadının memura sakin ama kararlı bir şekilde, “Benim de hakkım var,” dediğini duydum. Cümle basitti ama tonunda yorgunluk, cesaret ve sanki yılların birikmiş sesi vardı. O an düşündüm: Şikayet dediğimiz şey sadece bir dilekçe, bir serzeniş değil; aslında bir toplumun kendi adalet anlayışıyla olan diyaloğuydu. Peki biz, kimlerin şikayet etmesine gerçekten izin veriyoruz?
---
1. Şikayet Nedir ve Neden Sosyal Bir Meseledir?
Şikayet, genel tanımıyla bir haksızlığa, rahatsızlığa ya da yanlışlığa karşı ses çıkarma eylemidir. Ancak sosyolojik olarak bakıldığında, bu eylem her birey için eşit derecede erişilebilir değildir.
Pierre Bourdieu’nün “habitus” kavramıyla açıkladığı üzere, bireylerin toplumsal sınıfı, kültürel sermayesi ve statüsü onların hak arama biçimlerini belirler. Bir işçi ile bir beyaz yakalının, bir kadınla bir erkeğin, bir azınlık mensubuyla çoğunluk mensubunun şikayet etme biçimi —ve bu şikayetin nasıl karşılandığı— birbirinden çok farklıdır.
Toplumda bazı sesler “meşru” kabul edilirken, bazıları “abartı” ya da “şikâyet etmekten başka işi yok” denilerek bastırılır. Bu durum, şikayetin kendisini bile bir ayrıcalık göstergesi hâline getirir.
---
2. Şikayet Çeşitleri: Görünen ve Görünmeyen Adaletsizlikler
Sosyologlara göre şikayetler, genellikle üç ana başlık altında toplanabilir:
1. Bireysel Şikayetler:
Kişisel hak ihlallerine veya hizmet memnuniyetsizliklerine dayanır. Örneğin, bir iş yerinde mobbing gören bir kadının İnsan Kaynakları’na başvurması gibi.
2. Kurumsal Şikayetler:
Toplumsal yapılarla ilişkilidir. Örneğin, sağlık hizmetlerinde kadınların şikayetlerinin erkeklerinkine göre daha az ciddiye alınması. The Lancet dergisinde yayımlanan 2021 tarihli bir araştırmaya göre, kadın hastaların ağrı şikayetlerinin erkeklere kıyasla %30 daha az tıbbi müdahale ile sonuçlandığı saptanmıştır.
3. Kolektif Şikayetler:
Toplumun bir kesiminin sistematik bir adaletsizliğe karşı örgütlenmesini içerir. #MeToo, Black Lives Matter veya işçi hakları protestoları, bu tür şikayetlerin güncel örnekleridir. Burada artık birey değil, toplumsal hafıza konuşur.
---
3. Toplumsal Cinsiyetin Şikayet Üzerindeki Etkisi
Şikayet etmek, cinsiyetle derinden bağlantılı bir eylemdir.
Kadınlar tarihsel olarak sessiz kalmaya, sabretmeye, uyum göstermeye koşullandırılmıştır. Bu nedenle kadınların şikayetleri sıklıkla “duygusal tepkiler” olarak nitelendirilir.
Erkeklerse sosyal roller gereği güçlü, kararlı ve çözüm odaklı olmaya teşvik edilir. Ancak bu durum, erkeklerin duygusal sıkıntılarını veya adaletsizlik karşısındaki rahatsızlıklarını bastırmasına da neden olabilir.
Bir örnek vereyim:
Bir kadın öğretmen okulda uğradığı haksızlığı anlattığında “duygusal davranıyor” denebilir;
bir erkek öğretmen aynı konuyu dile getirdiğinde ise “kararlı bir duruş sergiliyor” olarak yorumlanır.
İki kişi de şikayet ediyor, ama toplumsal algı farklı bir mercekten bakıyor.
Zeynep Altıok’un “Kadın ve Şikayet Kültürü” başlıklı makalesinde belirttiği gibi, kadınların ses çıkardığı alanlar genellikle “özel alan” olarak görülüyor, oysa erkeklerin şikayetleri “kamusal alanın” parçası sayılıyor. Bu ayrım, sosyal adaletin önündeki en görünmez engellerden biridir.
---
4. Irk ve Etnisite Boyutu: Kimin Şikayeti Dinlenir?
Irk temelli eşitsizliklerde şikayet çoğu zaman “sistemin rahatsız olduğu” bir eyleme dönüşür.
ABD’de yapılan bir araştırmada (Pew Research Center, 2020), siyah bireylerin %62’si, ırkçılığa dair şikayetlerinin “gereksiz büyütülmüş” olarak etiketlendiğini belirtmiştir. Bu, şikayetin sadece bireysel bir tepki değil, aynı zamanda bir statü mücadelesi olduğunu gösterir.
Türkiye’de de benzer dinamikler vardır. Kürt, Roman veya göçmen toplulukların şikayetleri çoğu zaman “politik” olarak görülür; bu da meşruiyetlerini azaltır. Oysa adalet, kimin konuştuğuna değil, ne söylendiğine kulak verilerek sağlanmalıdır.
---
5. Sınıf ve Ekonomik Eşitsizlik: Sesin Gücü, Cebin Kalınlığı
Bir başka belirleyici faktör sınıftır.
Alt gelir grubundaki bireylerin şikayetleri genellikle sonuçsuz kalır çünkü bürokratik süreçleri takip edebilmek için zaman, bilgi ve kaynak gerekir.
Orta ve üst sınıf bireyler ise şikayetlerini daha “etkili” biçimde dile getirebilir — gerek sosyal medyada, gerek hukuk yoluyla.
Bunu bir arkadaşımın deneyimiyle açıklayayım:
Bir kadın temizlik işçisi, işverenin sigorta yatırmamasını şikayet ettiğinde aylarca sonuç alamadı.
Aynı durumu yaşayan bir beyaz yakalı, iki hafta içinde çözüm buldu.
Sistemin hangi sesi duyduğu, çoğu zaman kimin o sesi çıkardığına bağlıydı.
---
6. Erkeklerin Çözüm Odaklılığı, Kadınların Empatik Direnci
Toplumsal cinsiyet kalıplarını aşmadan, adil bir şikayet kültürü inşa etmek mümkün değildir.
Kadınlar genellikle empatik, ilişkisel bir yaklaşımla şikayet eder — sadece kendileri için değil, başkaları için de ses çıkarırlar.
Erkekler ise çözüm odaklı davranır; sistemin içinden çözüm aramaya eğilimlidirler.
Ancak her iki yaklaşım da birbirini tamamlar. Empati olmadan çözüm, çözüm olmadan empati sürdürülebilir değildir.
Bir forum kullanıcısı olarak soruyorum:
Toplum olarak biz, empatiyle mi yoksa sonuçla mı ilgileniyoruz?
Birinin şikayet etmesi için illa güçlü mü olması gerekiyor?
---
7. Daha Adil Bir Dinleme Kültürü Mümkün mü?
Şikayet, sadece bireysel bir tepki değil, aynı zamanda toplumsal bir iyileşme aracıdır.
Ancak bunun gerçekleşmesi için, şikayet edenin kim olduğuna değil, ne söylediğine kulak veren bir kültüre ihtiyacımız var.
Eşit bir dinleme pratiği, adaletin ilk adımıdır.
Belki de asıl mesele şudur:
“Şikayet eden”i susturmak yerine, “neden şikayet ediyor”u anlamaya çalışmak.
Çünkü her şikayet, bir eşitsizliğin yankısıdır.
---
Kaynaklar:
- Bourdieu, P. (1984). Distinction: A Social Critique of the Judgement of Taste. Harvard University Press.
- The Lancet, “Gender Bias in Pain Perception and Treatment”, 2021.
- Pew Research Center, “Race and Inequality in America”, 2020.
- Altıok, Z. (2019). Kadın ve Şikayet Kültürü, Toplum ve Bilim Dergisi.
- Kişisel gözlemler ve saha araştırması (2022–2024).
Geçen hafta, bir kamu kurumunda uzun bir sıra beklerken yaşlı bir kadının memura sakin ama kararlı bir şekilde, “Benim de hakkım var,” dediğini duydum. Cümle basitti ama tonunda yorgunluk, cesaret ve sanki yılların birikmiş sesi vardı. O an düşündüm: Şikayet dediğimiz şey sadece bir dilekçe, bir serzeniş değil; aslında bir toplumun kendi adalet anlayışıyla olan diyaloğuydu. Peki biz, kimlerin şikayet etmesine gerçekten izin veriyoruz?
---
1. Şikayet Nedir ve Neden Sosyal Bir Meseledir?
Şikayet, genel tanımıyla bir haksızlığa, rahatsızlığa ya da yanlışlığa karşı ses çıkarma eylemidir. Ancak sosyolojik olarak bakıldığında, bu eylem her birey için eşit derecede erişilebilir değildir.
Pierre Bourdieu’nün “habitus” kavramıyla açıkladığı üzere, bireylerin toplumsal sınıfı, kültürel sermayesi ve statüsü onların hak arama biçimlerini belirler. Bir işçi ile bir beyaz yakalının, bir kadınla bir erkeğin, bir azınlık mensubuyla çoğunluk mensubunun şikayet etme biçimi —ve bu şikayetin nasıl karşılandığı— birbirinden çok farklıdır.
Toplumda bazı sesler “meşru” kabul edilirken, bazıları “abartı” ya da “şikâyet etmekten başka işi yok” denilerek bastırılır. Bu durum, şikayetin kendisini bile bir ayrıcalık göstergesi hâline getirir.
---
2. Şikayet Çeşitleri: Görünen ve Görünmeyen Adaletsizlikler
Sosyologlara göre şikayetler, genellikle üç ana başlık altında toplanabilir:
1. Bireysel Şikayetler:
Kişisel hak ihlallerine veya hizmet memnuniyetsizliklerine dayanır. Örneğin, bir iş yerinde mobbing gören bir kadının İnsan Kaynakları’na başvurması gibi.
2. Kurumsal Şikayetler:
Toplumsal yapılarla ilişkilidir. Örneğin, sağlık hizmetlerinde kadınların şikayetlerinin erkeklerinkine göre daha az ciddiye alınması. The Lancet dergisinde yayımlanan 2021 tarihli bir araştırmaya göre, kadın hastaların ağrı şikayetlerinin erkeklere kıyasla %30 daha az tıbbi müdahale ile sonuçlandığı saptanmıştır.
3. Kolektif Şikayetler:
Toplumun bir kesiminin sistematik bir adaletsizliğe karşı örgütlenmesini içerir. #MeToo, Black Lives Matter veya işçi hakları protestoları, bu tür şikayetlerin güncel örnekleridir. Burada artık birey değil, toplumsal hafıza konuşur.
---
3. Toplumsal Cinsiyetin Şikayet Üzerindeki Etkisi
Şikayet etmek, cinsiyetle derinden bağlantılı bir eylemdir.
Kadınlar tarihsel olarak sessiz kalmaya, sabretmeye, uyum göstermeye koşullandırılmıştır. Bu nedenle kadınların şikayetleri sıklıkla “duygusal tepkiler” olarak nitelendirilir.
Erkeklerse sosyal roller gereği güçlü, kararlı ve çözüm odaklı olmaya teşvik edilir. Ancak bu durum, erkeklerin duygusal sıkıntılarını veya adaletsizlik karşısındaki rahatsızlıklarını bastırmasına da neden olabilir.
Bir örnek vereyim:
Bir kadın öğretmen okulda uğradığı haksızlığı anlattığında “duygusal davranıyor” denebilir;
bir erkek öğretmen aynı konuyu dile getirdiğinde ise “kararlı bir duruş sergiliyor” olarak yorumlanır.
İki kişi de şikayet ediyor, ama toplumsal algı farklı bir mercekten bakıyor.
Zeynep Altıok’un “Kadın ve Şikayet Kültürü” başlıklı makalesinde belirttiği gibi, kadınların ses çıkardığı alanlar genellikle “özel alan” olarak görülüyor, oysa erkeklerin şikayetleri “kamusal alanın” parçası sayılıyor. Bu ayrım, sosyal adaletin önündeki en görünmez engellerden biridir.
---
4. Irk ve Etnisite Boyutu: Kimin Şikayeti Dinlenir?
Irk temelli eşitsizliklerde şikayet çoğu zaman “sistemin rahatsız olduğu” bir eyleme dönüşür.
ABD’de yapılan bir araştırmada (Pew Research Center, 2020), siyah bireylerin %62’si, ırkçılığa dair şikayetlerinin “gereksiz büyütülmüş” olarak etiketlendiğini belirtmiştir. Bu, şikayetin sadece bireysel bir tepki değil, aynı zamanda bir statü mücadelesi olduğunu gösterir.
Türkiye’de de benzer dinamikler vardır. Kürt, Roman veya göçmen toplulukların şikayetleri çoğu zaman “politik” olarak görülür; bu da meşruiyetlerini azaltır. Oysa adalet, kimin konuştuğuna değil, ne söylendiğine kulak verilerek sağlanmalıdır.
---
5. Sınıf ve Ekonomik Eşitsizlik: Sesin Gücü, Cebin Kalınlığı
Bir başka belirleyici faktör sınıftır.
Alt gelir grubundaki bireylerin şikayetleri genellikle sonuçsuz kalır çünkü bürokratik süreçleri takip edebilmek için zaman, bilgi ve kaynak gerekir.
Orta ve üst sınıf bireyler ise şikayetlerini daha “etkili” biçimde dile getirebilir — gerek sosyal medyada, gerek hukuk yoluyla.
Bunu bir arkadaşımın deneyimiyle açıklayayım:
Bir kadın temizlik işçisi, işverenin sigorta yatırmamasını şikayet ettiğinde aylarca sonuç alamadı.
Aynı durumu yaşayan bir beyaz yakalı, iki hafta içinde çözüm buldu.
Sistemin hangi sesi duyduğu, çoğu zaman kimin o sesi çıkardığına bağlıydı.
---
6. Erkeklerin Çözüm Odaklılığı, Kadınların Empatik Direnci
Toplumsal cinsiyet kalıplarını aşmadan, adil bir şikayet kültürü inşa etmek mümkün değildir.
Kadınlar genellikle empatik, ilişkisel bir yaklaşımla şikayet eder — sadece kendileri için değil, başkaları için de ses çıkarırlar.
Erkekler ise çözüm odaklı davranır; sistemin içinden çözüm aramaya eğilimlidirler.
Ancak her iki yaklaşım da birbirini tamamlar. Empati olmadan çözüm, çözüm olmadan empati sürdürülebilir değildir.
Bir forum kullanıcısı olarak soruyorum:
Toplum olarak biz, empatiyle mi yoksa sonuçla mı ilgileniyoruz?
Birinin şikayet etmesi için illa güçlü mü olması gerekiyor?
---
7. Daha Adil Bir Dinleme Kültürü Mümkün mü?
Şikayet, sadece bireysel bir tepki değil, aynı zamanda toplumsal bir iyileşme aracıdır.
Ancak bunun gerçekleşmesi için, şikayet edenin kim olduğuna değil, ne söylediğine kulak veren bir kültüre ihtiyacımız var.
Eşit bir dinleme pratiği, adaletin ilk adımıdır.
Belki de asıl mesele şudur:
“Şikayet eden”i susturmak yerine, “neden şikayet ediyor”u anlamaya çalışmak.
Çünkü her şikayet, bir eşitsizliğin yankısıdır.
---
Kaynaklar:
- Bourdieu, P. (1984). Distinction: A Social Critique of the Judgement of Taste. Harvard University Press.
- The Lancet, “Gender Bias in Pain Perception and Treatment”, 2021.
- Pew Research Center, “Race and Inequality in America”, 2020.
- Altıok, Z. (2019). Kadın ve Şikayet Kültürü, Toplum ve Bilim Dergisi.
- Kişisel gözlemler ve saha araştırması (2022–2024).